Krachtig spul, die hormonen

“ Hormonen zijn signaalstofjes die in kleine hoeveelheden grote effecten kunnen hebben op allerlei processen in het menselijk lichaam. Ook bij het sporten spelen hormonen een belangrijke rol. Maar hoe werken ze eigenlijk en waarom doen ze dit? ” — Dr. Tim J. Schuijt, 30 November 2016

Hormonen bij het sporten

Bij het sporten, zeker bij intensieve sporten, is er sprake van enige spierschade, waardoor het lichaam de opdracht krijgt om groeihormoon aan te maken. De groeihormonen worden aangemaakt en vervolgens losgelaten in de bloedbaan door een orgaan dat de hypofyse heet. Onder normale omstandigheden produceert de hypofyse het groeihormoon vooral ’s nachts en gebeurt dat overdag een stuk minder. Om deze reden is het dan ook erg belangrijk om na het sporten een goede nachtrust te krijgen, zodat de spieren en het weefsel zo goed mogelijk kunnen herstellen. Groeihormonen zorgen namelijk (onder andere) voor de aanmaak van spieren¹. Je kunt je misschien ook wel voorstellen dat sommige heel fanatieke sporters zichzelf groeihormonen toedienen om zo grotere spieren en meer energie te krijgen. Vanwege deze anabole eigenschappen worden groeihormonen ook gebruikt als doping. LET OP: het gebruik van doping kan serieuze gezondheidsrisico’s met zich meebrengen! Omdat deze vorm van doping erg duur is en de effectiviteit ter discussie staat, zijn groeihormonen niet een heel populair dopingmiddel.

Een ander hormoon dat veel gebruikt wordt als dopingmiddel is testosteron ¹. Testosteron is het mannelijke geslachtshormoon dat voornamelijk in de teelballen, maar ook in de bijnieren wordt aangemaakt in het lichaam. Net als het groeihormoon heeft testosteron, naast allerlei andere effecten, een positief effect op de aanmaak van spieren. Naast de ethische discussies of dopinggebruik valsspelen is of niet, is het belangrijk om te beseffen dat dopinggebruik ernstige bijwerkingen op het lichaam kan hebben die zowel op korte als op lange termijn schadelijk kunnen zijn ¹.

Communicatie

Weefsels in het menselijk lichaam communiceren op bijzondere manieren met elkaar. Hierbij spelen hormonen een belangrijke rol. Een hormoon is een signaalmolecuul of stofje dat aangemaakt wordt door endocriene klieren, om vervolgens via de bloedbaan getransporteerd te worden naar verschillende organen en cellen (zie afbeelding). Vervolgens hebben hormonen effect op uiteenlopende activiteiten en processen in deze doelcellen ².

Aan/uit switch

De interactie van hormonen met cellen in het lichaam kan je vergelijken met een aan-en-uitswitch op de tv of radio. De hormonen binden aan eiwitten die op de cellen in het lichaam zitten. Deze eiwitten worden ook wel receptoren genoemd. Sommige hormonen gaan eerst de doelcel in om daar vervolgens te binden aan de passende receptor (zie afbeelding). Als het hormoon in aanraking komt met het eiwit worden er verschillende activiteiten in de cel geactiveerd. Van deze eigenschap krijgt het hormoon zijn naam ook, aangezien het Griekse woord ‘hormân’ letterlijk ‘aandrijfstof’ betekent

Niet elk orgaan kan hormonen aanmaken. Organen die dit wel kunnen, zijn de hypothalamus, hypofyse, bijnieren, schildklier, pijnappelklier, testikels, eierstokken, alvleesklier en de nieren. Deze hormoon producerende organen worden dan ook endocriene klieren genoemd.

Stapsgewijs de werking van hormonen:

1. De aanmaak van het hormoon door één van de hormoonproducerende organen. Dit gebeurt vaak als antwoord op een specifieke prikkel.
2. De opslag en het uitscheiden van het hormoon.
3. Transport van het hormoon naar de doelcellen die hiervoor een receptor hebben.
4. Versterking van het effect van de hormoon-receptorbinding door middel van een cascade aan reacties in de cel, wat leidt tot de activering van specifieke activiteiten in de cel.
5. Afbraak van het hormoon.

Disbalans

Hormonen zijn enorm krachtige stoffen. Hele kleine beetjes hormoon kunnen ontzettend grote veranderingen teweeg brengen in een enkele cel en zelfs in het gehele menselijk lichaam. Om deze reden kan te weinig of te veel aanmaak van een bepaald hormoon serieuze gevolgen hebben voor het functioneren van organen ³. Met behulp van laboratoriumtesten kunnen de concentraties van hormonen worden gemeten in het bloed, urine of speeksel. Op deze manier kunnen afwijkingen in de hormoonhuishouding worden opgespoord. In een eerder artikel heb ik uitgelegd dat bij een acuut gevaarlijke situatie binnen zeer korte tijd stresshormonen in de bloedbaan worden losgelaten om meteen in actie te komen; de zogenaamde vecht-of-vluchtreactie. Bij chronische stress kunnen deze stresshormonen weer schadelijke effecten op de gezondheid hebben, omdat ze bijvoorbeeld een verhoogde bloeddruk veroorzaken. Dit is schadelijk omdat een verhoogde bloeddruk een belangrijke risicofactor is voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten.

Conclusie

Hormonen zijn krachtige stofjes die aangemaakt worden door endocriene klieren om zo te kunnen communiceren met organen die hier een receptor voor hebben. Deze organen komen dan in actie of worden juist afgeremd in hun activiteit. Kleine afwijkingen in de aanmaak van hormonen kunnen dus grote gevolgen hebben op het lichaam.

Wist je dat..

...endocriene klieren weefsels zonder afvoerbuis zijn, die de hormonen direct afgeven in de bloedbaan?

...hormonen effect hebben op uiteenlopende processen, namelijk de stofwisseling, de spijsvertering, het metabolisme in cellen, de weefselactiviteit, de zintuigelijke waarneming, slaap, het uitscheiden van afvalstoffen, de opslag van vetten, de zout/waterverhouding, stress, de groei en de ontwikkeling, beweging, het immuunsysteem, de voortplanting, lactatie en de gemoedstoestand?

...hormonen in ons lichaam samen met de hormoonproducerende weefsels het endocriene systeem worden genoemd?

…de hypofyse de spin in het web van hormoonproducerende organen is? Vele andere endocriene weefsels en cellen worden aangestuurd door de hypofyse.

...de aanmaak van bijna alle hormonen wordt geregeld via negatieve terugkoppeling mechanismen? Als er voldoende hormonen aangemaakt zijn, wordt de productie en/of uitscheiding van het hormoon stopgezet.

...diabetes mellitus type 1 een aandoening is van het endocriene systeem, waarbij de alvleesklier geen insuline meer aanmaakt, wat nodig is om de bloedglucosewaarden te reguleren?

...rond het jaar 200 voor Christus seks- en hypofysehormonen door Chineze genezers uit urine werden opgezuiverd met behulp van gips (calciumsulfaat dihydraat) en saponinen (zeepstoffen)? De extracten werden door de genezers gebruikt als medicijn.

Geschreven door:

Dr. Tim J. Schuijt

Mogelijk vinden vrienden dit ook interessant!