Stresshormonen in overvloed is zelden goed

“ Stresshormonen kunnen erg handig zijn in situaties waar acuut gevaar dreigt maar kunnen ook schadelijk zijn als deze continu verhoogd aanwezig zijn in de bloedbaan. ” — Dr. Tim J. Schuijt, 07 June 2016

Stress op het werk. Je hebt er vast wel eens mee te maken gehad. “Pff dit werk krijg ik nooit op tijd af, dan maar in de pauze doorwerken! Oh nee daar komt mijn leidinggevende, toch niet met nog meer taken!?” En ja hoor, of je even voor het einde van de ochtend dat rapport aan je leidinggevende wilt opleveren zodat die deze kan presenteren aan de klant. Maar omdat je al 4 deadlines hebt staan voor die dag en niet weet hoe je het allemaal voor elkaar gaat krijgen, raak je in paniek. Er is acuut gevaar dat je het werk niet af krijgt met alle negatieve gevolgen van dien.

Op momenten dat er acuut gevaar dreigt, zal het lichaam een verdedigingsmechanisme op gang brengen die ook wel de “fight-or-flight” of “vecht-of-vlucht” reactie wordt genoemd. In deze reactie spelen de stresshormonen (nor)adrenaline en cortisol een belangrijke rol.

Acuut gevaar

De acute bedreiging wordt geregistreerd door een specifiek gebied in de hersenen die met een moeilijk woord “amygdala” wordt genoemd. De amygdala staat in verbinding met verschillende andere delen van de hersenen, waaronder de hypothalamus. De hypothalamus kan via het sympathische zenuwstelsel een zenuwsignaal sturen naar de bijnieren. Dit signaal gaat bijzonder snel en de bijnier komt meteen in actie door grote hoeveelheden stresshormonen los te laten in de bloedbaan. Hormonen zijn signaalstofjes die in kleine hoeveelheden grote effecten kunnen hebben op allerlei processen in het menselijk lichaam. De stresshormonen die door de bijnier worden aangemaakt na het binnenkomen van het zenuwsignaal omvatten adrenaline (ook wel epinefrine genoemd) en noradrenaline (of norepinefrine) ^1-3. Tegelijkertijd communiceert de hypothalamus door middel van het signaalstofje corticotropin-releasing hormone (CRH) met een ander hormoonproducerend orgaantje in de hersenen die de hypofyse wordt genoemd. De hypofyse is een klein orgaantje ter grootte van een erwt maar heeft een erg belangrijke rol in het aansturen van allerlei andere hormoonproducerende organen in het lichaam. Als CRH aanklopt bij de voordeur van de hypofyse dan zal deze direct in actie komen door ook weer een hormoon aan te maken welke adrenocorticotroop hormoon (ACTH) wordt genoemd. ACTH wordt direct afgegeven in de bloedbaan om zo getransporteerd te worden naar de bijnieren. Als ACTH bij de bijnieren is aangekomen zullen de bijnieren het stresshormoon cortisol aanmaken ^1-3.

Bijnieren

De bovengenoemde stresshormonen worden allemaal aangemaakt in de bijnieren. De bijnieren liggen als kleine hoedjes bovenop de nieren (zie afbeelding). Als we inzoomen op de bijnier wordt duidelijk dat de bijnieren uit verschillende lagen bestaan. Zo kennen we bijvoorbeeld het bijnierschors (ook wel cortex genoemd) en het bijniermerg (ook wel medulla genoemd).

Binnen het bijnierschors is er een onderverdeling van 3 zones (zie afbeelding): de zona glomerulosa, de zona fasciculata en de zona reticularis. De middelste zone “zona fasciculata” is de zone waarin het stresshormoon cortisol wordt aangemaakt. De andere twee zones van het bijnierschors maken weer andere hormonen waar ik in dit artikel niet verder op in zal gaan. In het bijniermerg (medulla) worden onder andere de stresshormonen adrenaline en noradrenaline aangemaakt.

Effecten

Effecten van adrenaline en noradrenaline op:

Zuurstoftoevoer

Verhoogde hartslag en diepere, versnelde ademhaling, voor een versnelde bloed- en zuurstofvoorziening om “fight-or-flight”, dus vechten en/of vluchten, mogelijk te maken ^1,2.

Energievoorziening

Het vrijmaken van de energie (glucose) die nodig is voor de “vecht-of-vlucht” reactie. Tegelijkertijd wordt de opslag van glucose geremd ^1,2.

Spijsvertering

Vermindering van bloedtoevoer naar de darmen om zo de spijsvertering op een lager pitje te zetten. Bij acuut gevaar is de spijsvertering namelijk een lage prioriteit ^1,2.

Zintuigen

Het op scherp zetten van zintuigen, waar bijvoorbeeld het vergroten van pupillen bij hoort voor beter zicht, om het gevaar beter te kunnen signaleren, maar ook een verhoogde alertheid. Tevens wordt het geheugen tijdelijk verbeterd om de bedreigende situatie beter op te slaan en deze in de toekomst sneller te herkennen of te voorkomen ⁴.

Bloeddruk

Stijging van de bloeddruk omdat de vaten vernauwd worden ^1,2.

Bloedstolling

Verkorte bloedstollingstijd om, in het geval van een verwonding, de kans om dood te bloeden zo minimaal mogelijk te maken ^1,2.

Effecten van cortisol op:

Energievoorziening

Het vrijmaken van de energie (glucose) die nodig is voor de “vecht-of-vlucht” reactie. Daarnaast is cortisol ook belangrijk in het vrijmaken van opgeslagen glucose als de glucoseconcentratie in het bloed laag is ^2,5.

Immuunsysteem

Remming van de activiteit van het immuunsysteem. Activiteit in het immuunsysteem is een energierovend proces dat bij acuut gevaar een lagere prioriteit heeft ³.

Geheugen

Tijdelijke verbetering van het geheugen (samen met (nor)adrenaline) ⁴

Conclusie

Tijdens de “vecht-of-vlucht” reactie zullen de stresshormonen adrenaline, noradrenaline en cortisol ervoor zorgen dat binnen zeer korte tijd de bloeddruk en hartslag omhoog gaan, spieren zich aanspannen, de gevoeligheid voor pijn tot een heel laag niveau wordt gebracht en zintuigen op scherp worden gezet (o.a. verwijden van pupillen). Het lichaam is helemaal klaar om het gevecht aan te gaan of om te vluchten. Je kunt je misschien voorstellen dat deze hormonen erg handig zijn in situaties waar acuut gevaar dreigt maar schadelijk kunnen zijn als deze continu verhoogd aanwezig zijn in de bloedbaan. Door chronische stress kunnen deze stresshormonen bijvoorbeeld continu verhoogd in het lichaam aanwezig zijn en kunnen ze leiden tot een verhoogde bloeddruk. Een verhoogde bloeddruk is vervolgens weer een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten. Door voldoende te bewegen kunnen de stresshormoonlevels weer tot gezonde hoeveelheden terug worden geschroefd. Stress kun je ook bestrijden door middel van meditatie en relaxatie oefeningen.

Wist je dat..

.. cortisol je helpt uit bed te komen? De aanmaak van het stresshormoon kent een dag/nachtritme. Vroeg in de ochtend wordt veel cortisol uitgescheiden en gedurende de dag neemt dit langzaam af.

.. bij het syndroom van Cushing teveel cortisol wordt aangemaakt?

.. de aanmaak van cortisol onder invloed staat van het hormoon ACTH uit de hypofyse? Als er genoeg cortisol aangemaakt is, zal er door middel van een negatief-feedback systeem minder ACTH worden aangemaakt door de hypofyse.

.. cortisol de glucoseconcentratie in het bloed verhoogt door de opslag van glucose te remmen (verhoogde insulineresistentie) en tegelijkertijd opgeslagen glucose vrij te maken (verhoogde gluconeogenese)?

.. adrenaline al in 1904 kunstmatig werd gemaakt door de Duitser Stolz? Bij een hartstilstand en anafylactische shock ten gevolge van een ernstige allergische reactie is snelle toediening van adrenaline de eerste keus.

Geschreven door:

Dr. Tim J. Schuijt

Mogelijk vinden vrienden dit ook interessant!

Bronnen

Verwijzing	Bron
1	Holsboer, F. and M. Ising, Stress hormone regulation: biological role and translation into therapy. Annu Rev Psychol, 2010. 61: p. 81-109, C1-11.
2	Nicolaides, N.C., et al., Stress, the stress system and the role of glucocorticoids. Neuroimmunomodulation, 2015. 22(1-2): p. 6-19.
3	Ramamoorthy, S. and J.A. Cidlowski, Corticosteroids: Mechanisms of Action in Health and Disease. Rheum Dis Clin North Am, 2016. 42(1): p. 15-31.
4	Osborne, D.M., J. Pearson-Leary, and E.C. McNay, The neuroenergetics of stress hormones in the hippocampus and implications for memory. Front Neurosci, 2015. 9: p. 164.
5	Perogamvros, I., D.W. Ray, and P.J. Trainer, Regulation of cortisol bioavailability--effects on hormone measurement and action. Nat Rev Endocrinol, 2012. 8(12): p. 717-27.